(( ئه‌نفال و لێبوورده‌یی ))له یادی 29 ساڵه‌یدا
بورهان شێخ ڕەئوف
له‌یادی جینۆسایدی ئه‌نفالدا وێڕای ڕێزو نه‌وازش بۆ گیانی قوربانیانی ئه‌و كاره‌ساته پڕ ئێش و ئازارو سوێیه پێم خۆشه ئه‌مجاره چه‌ند سه‌رنج و تێبینیه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و تراجیدیا مه‌زنه‌ی هاوڵاتیانی خۆم له لایه‌ك و وه‌كو یه‌كێكیش كه له ڕووبه‌رێكی زۆری شوێنی قه‌ومانی كاره‌ساته‌كه شاهید بووم وبه چاوی خۆم زۆریم بینی هه‌ر له ڕاكردن و هه‌لاَتنی خه‌ڵكی گونده‌كانی ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ بۆ لای ئێمه له بناری سه‌نگاو دوای كیمیابارانكردنی سێوسێنان دواتر شاڵاوی ئه‌نفال بۆ گونده‌كانمان و تۆپپباران و بۆمبابارانكردنی گوندی داماوو خانووی قوڕ به ڕۆكێتی فڕۆكه جه‌نگیه‌كانی ڕژێمی فاشتی ڕه‌گه‌زپه‌رستی به‌عس ئیتر بزانن ئه‌و خانووانه هه‌ندێك جار ڕه‌شه‌بای به‌هێزی سه‌نگاو ده‌ی ڕمانن ده‌بێت ڕۆكێت و ناپاڵم چی لێ بكات ؟
به‌ڵێ شاهیدبووم كه ماڵ و حاڵی خۆمان و هه‌موو هاو وڵاتیانی ئه‌و ده‌ڤه‌ره مان چۆن جێهێشت ئه‌وه‌ی له سه‌دان ساڵ خه‌ڵكی هه‌ژارو و سڤیل و دوور له سیاسه‌ت و بێبه‌ش له هه‌موو مافێكی سه‌ره‌تایی ته‌نانه‌ت له ئاستێكی به‌رزی نزیك به ته‌واو نه‌خوێنده‌وارو و قایل به ژیانێكی ساده‌ی مه‌مره‌و مه‌ژی كه به یه‌كیانه‌وه نابوو چ له مه‌ڕوماڵات و جۆگه‌و كانی و كه‌ره‌سه‌و پێداویستیه‌كانی ژیانی لادێ كه ئێستا لێره‌دا بواری ئه‌وه نابێت یه‌ك به یه‌ك بیانژمێرم كه ئه‌وانه فه‌رهه‌نگێكن بۆ خۆیان و ده‌كرێت شاره‌زایانی ئه‌و بواره به دوادچوون وكۆكردنه‌وه‌ی ته‌واویان بۆ بكه‌ن .
هه‌ر ئه‌و كاته‌و له گه‌رمه‌ی ڕووداوه‌كاندا بیرم له زۆر شت و زاره‌وه‌ی سیاسی سه‌رده‌می شۆڕش ده‌كرده‌وه به تایبه‌تی خه‌باتی چینایه‌تی كه هه‌ندێك لایه‌ن و ڕێكخراوی چه‌پی ئه‌وكات بانگه‌شه‌یان بۆ ده‌كرد هه‌ر ئه‌وكاتیش هه‌بوون ده‌یان وت با خه‌باتی چینایه‌تی بۆ دوای ڕزگاری نیشتمانی دوابخرێت , به‌ڵێ كه بینیم شۆڤێنیه‌كانی به‌عس په‌لاماری گوندنشینه‌كانی كوردستانیان ده‌دا نه‌یان ده‌گووت كێ ئاغایه و كێ جووتیاره كێ ده‌وڵه‌مونده‌و كێ هه‌ژاره به بێ جیاوازی خه‌ڵكیان بردو قڕ و كیمیاباران و .....تد كرد.
به‌ڵێ ئه‌و كاره‌ساته ئه‌و مه‌رگه‌ساته ئه‌و تراجیدیا ئه‌و خه‌مه ئه‌و ئازاره به‌سوێیه تا ئێستاش هه‌ر ده‌كوولێته‌وه‌و له بیرناچێته‌وه ئه‌گه‌رچی سه‌ركرده وپلان دڕێژه‌ره سه‌ره‌كیه‌كانی به سزای خۆیان گه‌یشتن وه‌كو سه‌دام و عه‌لی كیمیاوی به‌لاَم چه‌ندین په‌ندو دیارده‌ی بۆ جێهێشتین ده‌كرێت به وردی له سه‌ریان بووه‌ستین بۆ نه‌وه‌كانی داهاتوو مایه‌ی شانازی و كارتی فشاری به‌هێز و ڕووی گه‌شه‌ی گه‌لی زۆرلێكراوی كورد بن .
ئه‌نفال ولێبوورده‌یی كورد
هه‌ر له ساڵی 1991 دوای ڕاپه‌ڕینی ئازار كه هه‌موو داموو ده‌زگا كانی حكومه‌تی ئیحتیلالی به‌عس ڕووخان هه‌موو سه‌رباز و پله‌داره‌كانی ئه‌وسای سوپای عێراق كه خۆیان دا به ده‌ستی جه‌ماوه‌ری ڕاپه‌ڕیوو هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستانه‌وه به‌و په‌ڕی ڕێزه‌وه هه‌ڵسووكه‌وتیان له گه‌ڵ كراو ئازادكران و كه‌س له گوڵێك كاڵتری پێ نه‌وتن جگه له یاساوڵی ده‌زگا داپلۆسێنه‌ره‌كانی ئه‌من كه خه‌ڵكیان زۆر ئازار دابوو ئه‌مه له‌لایه‌ك له لایه‌كی تره‌وه هه‌نگاوێكی عه‌قڵانی سه‌ركردایه‌تی به‌ره‌ی كوردستانی ئه‌وسا بوو كه بڕیاری لێبووردنی له هه‌موو ئه‌و كوردانه‌ی كه چه‌كیان بۆ ڕژێم هه‌ڵگرت بوو به مه‌رجێك دژایه‌تی ڕاپه‌ڕینی گه‌ل نه‌كه‌ن كه ئه‌مه‌ش ئاكامی باشی هه‌بوو له ماوه‌یه‌كی كورتدا نزیكه‌ی هه‌موو كوردستانی باشوور به كه‌ركویشه‌وه ئازاد كرا هه‌ر تایبه‌ت به‌و باسه هه‌ندێك جار ئێستاش عه‌ره‌به‌كانی عێراق كه‌باسی ڕیشه‌كێش كردنی به‌عس ده‌كه‌ن و باسی ململانێكانی خۆیان ده‌كه‌ن تایبه‌ت به‌وكه‌یسه‌و ئاشته‌وایی نیشتمانی له عێراقدا باسی ئه‌و هه‌نگاوه‌ی كورد ده‌كه‌ن وه‌كو نموونه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوو .
بۆیه هه‌ر تایبه‌ت به لێبوورده‌یی پێویسته ئه‌و بڵێین كاره‌ساتی گه‌وره لێبووردن و لێبوورده‌یی گه‌وره‌ی وه‌كو خۆی گه‌ره‌كه باوه‌كو جووه‌كان نه‌كه‌ین كه د.ئازاد حمه له كتێبی مانڤێستی دژه گه‌نده‌ڵی ده‌ڵێت ((جووه‌كان له ڕێگه‌ی ڕوونكردنه‌وه‌ی هۆلۆكۆسته‌وه هۆلۆكۆستی تریان ئه‌نجام ده‌دا به‌ره‌نجامیش له بری ئه‌وه‌ی ببنه فاكته‌رێك بۆ بنه‌بڕكردنی هۆلۆكۆست بوون به ئامرازێك بۆ دروستكردنی هۆلۆكۆستی پێچه‌وانه )).
ڕه‌گه‌زپه‌رستی و جینۆساید
ئه‌گه‌ر ئاوڕێك له مێژووی زۆرێك له‌و جینۆسایدو قڕكرن و سڕینه‌وانه‌ی یه‌كتر بده‌ینه‌وه له سه‌د ساڵی ڕابردوودا ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه هه‌موو ئه‌و پرۆسانه له نه‌ژادپه‌رستی و ناسیۆنالیستی كوێرانه‌و ته‌نانه‌ت ئاینیش سه‌رچاوه‌ی گردوه‌و كاره‌سات و جینۆسایدی به‌رهه‌م هێناوه هه‌رله قه‌تڵوعامی ئه‌رمه‌نه‌وه به ده‌ستی توركه عوسمانیه‌كان و قڕكردنی جووه‌كان به ده‌ستی نازیه نه‌ژادی ئاری په‌رسته‌كان و ئه‌نفالی كورد به ده‌ستی به‌عسیه عروبیه‌كانی عێراق و هێرشی سربه‌كان بۆ سه‌ر بۆسنیه‌كان و زۆر نموونه‌ی تر له ئه‌فریقیاو ئاسیاو ئه‌مریكای لاتین و شوێنی تریش هه‌ن كه گه‌واهیده‌ری ئه‌م ڕاستیه‌ن .
له هه‌موو ئه‌و تاوانانه‌وه به‌و ئاكامه ده‌گه‌ین كه ناسیونالیزمی كوێرانه‌و توندڕه‌و ڕێخۆشكه‌رن بۆ جینۆسایدو له‌ناوبردنی به كۆمه‌ڵ و هه‌روه‌ها له‌و شوێن وناوچانه‌ش ڕووده‌دا كه ئتنیك و تاقم و پێكهاته‌ی جیاجیای تێدایه به نموونه ڕوداوه‌كانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی عێراق و سوریا و سه‌رهه‌ڵدانی تیرۆری داعش و چاره‌سه‌ر نه‌كرنی كێشه‌و قه‌یرانه‌كانی ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین زه‌مینه‌ی له بارو گونجاون بۆجینۆسایدو قڕكردنی مه‌ترسیدارتر, ئه‌مه‌ش نه‌ك به‌م پێكهاتانه‌ی ئێستاو به‌م چین و تاقمه سیاسیانه و چاره‌سه‌ر ناكرێت به‌ڵكو هه‌وڵ و كۆششی ڕاسته‌قینه‌ی نێو ده‌وڵه‌تی گه‌ره‌كه .
ئه‌نفال و نه‌زمی دووجه‌مسه‌ری جیهان
ئه‌نفال له كاتێكدا ئه‌نجامدرا له ساڵی ((1988 ))عێراق و ئێران له جه‌نگێكی هه‌شت ساڵه‌دا بوون و شه‌ڕی ساردی نێوان هه‌ردوو جه‌مسه‌ری ململانێ له‌جیهان ئه‌مریكا و یه‌كێتی سۆڤیه‌تی جاران له‌و په‌ڕی كێبڕكێ و له دواترله ساڵی 1991 به به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریكا یه‌كلایی بووه‌وه یه‌كێتی سۆڤیه‌ت هه‌ڵوه‌شایه‌وه‌و كه ئه‌مه باسێكی تره و لێره‌دا بواری باس كردنی نیه,ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستم بوو له سایه‌ی ئه‌و نه‌زمه‌دا كه هه‌موو وڵاتانی جیهانیان له نێوان هه‌ژموونی خۆیان به‌شكردبوو ئیتر هه‌ر تاوان و جینۆسایدێكیش بكرایه به كاروباری ناوخۆی وڵاتان وه‌سف ده‌كرا هه‌ر هه‌ڵوێست وكاردانه‌وه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر ئه‌و تاوانانه به ده‌ستوه‌ردان له كاروباری ناوخۆی وڵاتان ده‌ده‌نراو كڕوكپی لێده‌كرا كه ئه‌نفالیش له ئاوا بارودۆخێكدا جێبه‌جێكرا .
پێویسته ئه‌وه‌ش بڵێین كه زۆربه‌ی ئه‌و جینۆسایدو قڕكردنانه‌ی كه ئه‌نجام دراون یان وڵاتی گه‌وره‌ی وه‌كو ئه‌ڵمانیا خۆی ئه‌نجامی داوه یان وڵاتی گه‌وره‌ی وه‌كو ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی خۆی قه‌تڵوعامی ئه‌رمه‌نه‌كانی كردووه یان به بێده‌نگی و چاو نووقاندن و پشتیوانی ئه‌وان كراوه . بۆیه ده‌خوازێ نه‌زمی نوێ ی جیهان نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ڕێكخراوه ناحكومیه‌كان حزبه گه‌وره‌كانی جیهان چالاكوانان ناوه‌نده‌كانی لێكۆلینه‌وه و كاربۆ ئه‌وه بكه‌ن كه كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پابه‌ند بكه‌ن به پاراستنی هه‌موو كه‌مینه نه‌ته‌وه‌یی ئتنیكیه‌كان به یاساو میكانیزمی گونجاو .
هه‌رچه‌نده ئه‌نفال ئه‌و مه‌رگه‌ساته پڕ ئێشه بووه ماك و هه‌وێنی راپه‌ڕین دوای سێ ساڵ به‌ڵام مه‌خابن ڕاپه‌ڕینیش سه‌ره‌ڕای ده‌ستكه‌وته‌كانی (( گه‌نده‌ڵی)) له هه‌ناویدا سه‌ری هه‌ڵدا كه دزێوترین دیارده‌یه و هه‌روه‌كو عه‌بادی له دیداری سلێمانی زانكۆی ئه‌مریكی دا وتی گه‌نده‌ڵی له تیرۆر مه‌ترسیدارتره به‌ڵی منیش ده‌زانم مه‌ترسیدارتره به‌ڵام بۆ دۆكومینت كردنی ئه‌و دیارده‌یه ناوی ده‌به‌م سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمیش پێش چه‌ند ساڵێك وتی گه‌نده‌ڵی بووه به كه‌لتوور ئه‌مه مه‌ترسیه‌كانه ئه‌مه بێده‌سته‌ڵاتی و په‌ند وه‌رنه‌گرتنه له مووسیبه‌ته‌كان بۆیه ئه‌گه‌ر تازووه خه‌می ئه‌و دیارده‌یه نه‌خۆن گه‌نده‌ڵی له هه‌موو مه‌ینه‌ت و تاڵییه‌كانی مێژووی كورد زیاتر ئێستاو داهاتووی كورد داده‌ڕزێنێت چونكه گه‌نده‌ڵی هه‌موو به‌ها و پرنسیپ و پیرۆزییه‌كانی گه‌ل و نیشتمان له‌كه‌دارو شه‌رمه‌زار ده‌كات چونكه پێچه‌وانه‌ی هه‌موویانه گه‌نده‌ڵی .
ماوه‌ته‌وه بڵێم سه‌رنج و تێبینی زۆر گرنگ و وردم ماوه بیڵێم له‌سه‌ر ئه‌م كاره‌ساته نه‌ته‌وه‌یی و مێژووییه به‌ڵام ئێستا نه‌كات و نه كۆمه‌ڵگای كوردی و نه بارودۆخی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی گونجاو نیه با بمێنن و به‌و هیواییه‌ی له داهاتووداله كه‌شێكی له‌بارتردا قسه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین .
PM:01:24:29/04/2017
ئه‌م بابه‌ته 1323
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی