ئێزدییەكان پاش تێكشكاندنی داعش‌و ئازادكردنی موسڵ
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
لەگەڵ نزیكبوونەوەی رزگاركردنی هەموو شاری موسڵ لە داعش، كەیسەكانی تایبەت بە چارەنوسی پارێزگاكە‌و ئەگەری بە فیدراسیون كردنی‌و پێگەی ئێزدییەكان‌و مەسیحییەكان‌و شەبەك‌و شیعە دێنەوە پێش‌و سەرنج بەلای خۆیدا رادەكێشنەوە.
هەرچەند هەرێم تا ئێستا هیچ تێڕوانینێكی ڕوونی دەربارەی ئایندەی پارێزگای نەینەوا نییە هیچ لایەنێكیش پرۆژە‌و پێشنیازە راگەیەندراوەكانی هەرێمی لەم بارەیەوە بە هەند وەرنەگرتووە، بەڵام بەگەڕخستنەوەی هەوڵەكان بۆ دابین كردنی تێڕوانینێكی ڕوون سەبارەت بە ئایندەی نەینەوا و پێدانی دوورنمایەكی نەتەوەیی بەو هەوڵانە بۆ ئەوەی لە تێڕوانینی تەسكی حزبایەتی دوور بخرێنەوە، بایەخێكی تایبەتی هەیە.
لەم گۆشەنیگایەوە هێشتا كاتمان لەبەر دەست ماوە بۆ ئەوەی بەرنامەیەكی گشتگیرمان بۆ كەیسی ئێزدیەكان هەبێ. یەكەم هەنگاویش رووبەرووبونەوەی راستییەكانە. دەبێ بە ڕوونی دان بەوەدا بنرێ كە ئێزدییەكان دڵیان شكاوە‌و هەرگیز ئەوەیان لە هێزەكانمان چاوڕێ نەدەكرد كە لە ساڵی 2014دا، لە كاتی هێرشی داعش بۆ سەر شنگال، ئەركی خۆیان جێبەجێ نەكەن، شارەكە بەجێ بێڵن‌و ئێزدییەكان بۆ چارەنوسێكی نادیار بهێڵنەوە. ڕەنگە مەسەلەكە لە ڕوی سوپاییەوە بەرگی كشانەوەیەكی تاكتیكی وەرگرێ، بەڵام ئێزدییەكان لە سۆنگەی ئەو نەهامەتییەی كە پاش كشانەوەكە بەسەریاندا هات، هەرگیز ناتوانن بە چاوێكی تر جگە لە چاوی سەرزەنشت کردن لێی بڕوانن. بمانه‌وێ یان نه‌مانه‌وێ، نه‌هاتمه‌تییه‌که بۆته دیوارێكی بەرز لەنێوان ئێزدییەكان‌و كوردەكانی تر، بە ڕادەیەك كە گروپی وای لەناو ئێزدییەكان دروست كردووە نكوڵی لە كوردبونی خۆیان دەكەن‌و خۆیان لە كورد جیا دەكەنەوە.
هەرچەند ئەم مەسەلەیە ئێزدییەكان خۆیان بڕیاری لێ دەدەن، بەڵام دەبێ هەرێم لە ئێستاوە خۆی بۆ ئەم دیاردە تازەیە ئامادە بكات. مێژووی پەیوەندی نێوان ئێزدییەكان‌و دەوروبەریان چەندین لاپەڕەی تێدایە كە بە لاپەرەی پرشنگدار دانانرێن‌و پڕ مەینەتی‌و جینۆسایدن. ئەم بەشەی مێژوو خۆی لە خۆیدا گەورەترین پشتیوانییە بۆ لایەنگرانی جیاكردنەوەی ئێزدییەكان لە كورد. بە كردەوە، هەموو جینۆسایدەكانی دژ بە ئێزدییەكان، لەسەر دەستی سوننە رویان داوە‌و هاندەرەكەش تەنها توندڕەویی ئاینی بووە. توركە عوسمانییەكان‌و بنەماڵەی جەلیلییە حوكمڕانەكانی موسڵ دەستێكی باڵایان لە جینۆسایدكردنی ئێزدییەكاندا هەبووە، بەتایبەتی لە سەدەی نۆزدەهەم.
تا سەدەوی هەڤدەهەم ناوچەی ئێزدی نشین زۆر لەوەی ئێستا فراوانتر بوو، بەڵام بەهۆی جینۆساید‌و گۆڕینی زۆردارەكیی ئاینەوە ناوچە ئێزدی نشینەكان بچوك بوونەوە. مێژوو ساغی كردۆتەوە كە چەندین بەشی ناوچەكانی هەكاری‌و شەمزینان‌و تەواوی ناوچەكانی دهۆك‌و زاخۆ و زوممار‌و دەشتی سلیڤانی، ناوچەی ئێزدی نشین بوون‌و وردە وردە گۆڕانی ئیتنیكییان بەسەردا هاتووە. كوردی سوننە دەستی لە بچوك كردنەوەی ناوچەی ئێزدی نشیندا هەبووە، بەتایبەتی لەسەردەمی فەرمانڕەوایی میرنشینی سۆران لە سەدەی نۆزدەهەم. بەڵام دوو خاڵی گەش لە مێژووی كوردایەتیی ئێزدییەكاندا هەیە یەكێكیان بەشداریی كارایانە لە شۆڕشی ئەیلول كە بەڵگەی ئاستی بەرزی هەستی كوردپەروەرییانە‌و ئەوی تر رۆڵی بەچاویانە لە دەستپێكردنەوەی خەباتی چەكدار لە ساڵی 1976 بە رابەرایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان كە ئێزدییەكان تێیدا لەو مەفرەزە سەرەتاییانە بەشدار بوون كە لە قامیشلۆوە بۆ بادینان دەنێردرانەوە، هەروەك یەكێ لە گەورەترین هەرێمەكانی هێزی پێشمەرگە كە هەرێمی بادینانە، بە فەرماندەیی حسێن بابە شێخ ئێزدی بووە.
پاش مەینەتیی ئێزدییەكانی شنگال، ژمارەیەكی زۆری ئاوارەی ئێزدی ڕوویان لە هەرێمی كوردستان كرد. ئەوەندەش كە لە توانای حكومەتدا بووە خزمەتی ئاوارەكانی كردوە، بەڵام لەم مەسەلەیەدا ئێزدییەكان هیچ تایبەتمەندییەكیان نییە چونكە حكومەت وەك چۆن فریای ئاوارە ئێزدییەكان كەوتووە، فریای هەموو ئاوارە سوننە‌و مەسیحییەكان موسڵیش كەوتووە. هەرچییەك بۆ ئێزدییەكانی شنگال بكرێ، مەینەتییەكەیان لەبیر ناباتەوە، بەڵام دەبێ بە جۆرێك قەرەبوو بكرێنەوە كە دڵیان لە خۆیان دانەمێنێ‌و بتوانن لە سفرەوە دەست پێ بكەنەوە. هەرێم لێپرسراوەتییەكی ئەخلاقیی بەرامبەر بە ئێزدییەكان لەسەر شانە، بۆیە بە هەر شێوەیەك بێ دەبێ پێداویستییەكانی نیشتەجێ كردنەوەی ئێزدییەكان‌و ئاوەدان كردنەوەی شارەكەیان بۆ دابین بكرێ.
لەسەر ئاستێكی باڵاتریش شنگال، هاوشێوەی هەڵەبجە، شایستەی ئەوەیە كە بكرێ بە پارێزگا. ئەگەر ئەوەش نەكرا، پشتگیری كردن لە پرۆژەی كردنی نەینەوا بە هەرێم، قەزاكان، لەوانە شنگال، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دەكا بە پارێزگا. بژاردەیەكی تریش هەیە، ئەویش سوودوەرگرتنە لە مادەەی 125ی دەستوری عیراق كە رێ بە پێكهێنانی ناوچەی ئۆتۆنۆم بۆ ئێزدییەكان دەدا.
لە كۆتاییدا رەنگە ئێزدییەكان پێویستیان بەوە بێ كە داوای لێبوردنیان لێ بكرێ. ئەوەش مەسەلەیەكی ئەخلاقییە‌و دەشێ ببێ بە بنەمایەكی تازە بۆ دروست كردنەوەی پرد لەگەڵ ئێزدییەكان.
AM:11:39:20/02/2017
ئه‌م بابه‌ته 876
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی