ئه‌و ناوداره كوردانه‌ی زۆرێك بە عەرەبیان دەزانن
وێستگه نیوزـ
سایتی
هه‌فنینگتن پۆست ناوی چه‌ندین كه‌سایه‌تیی ئایینی و سیاسی و فه‌رمانده و ئه‌دیب و نوسه‌ر و ئه‌كته‌ر و هونه‌رمه‌ندی به‌بیرهێناوه‌ته‌وه كه رۆڵیان له كلتوی فكری و داهێنانی عه‌ره‌بی ئیسلامیدا هه‌بووه، كه‌چی زۆرێك تائێستا نازانن ئه‌وانه له ره‌چه‌ڵه‌كدا كوردن و هه‌ر به عه‌ره‌بیان ده‌زانن.
سایته‌كه بڵاویكردووه‌ته‌وه كه كورد به درێژایی مێژوو جێده‌ستێكی جیاواز و دیاری له بواره‌كانی داهێنان هه‌بووه، به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌وه كه‌سایه‌تی و ناوداره كورده‌كانه كه پێگه‌یه‌كی به‌رزیان له بواره جیاوازه‌كاندا هه‌بووه، به‌تایبه‌ت له كلتور و فكری داهێنانی عه‌ره‌بیی ئیسلامیدا، له‌وانه:
کەسایەتییە ناودارە کوردەکانی مێژوو
سه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی- رزگاركه‌ری قودس له خاچ په‌رسته‌كان
یه‌كێكه له گرنگترین كه‌سایه‌تییه‌كانی ناو مێژووی عه‌ره‌بی ئیسلامی، سه‌لاحه‌دین موسڵمانێكی كورد بووه و ساڵی 1138ی زایینی له شاری تكریت-ی عیراق له‌دایكبووه و به‌شداریی ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌ی كردووه كه ئه‌سه‌ده‌دین شێركۆ به‌ره‌و میسر ده‌ستیپێكرد بۆ به‌هاناوه‌چوونی عازد فاتمی.
ساڵی 1182 سه‌لاحه‌دین میسری به‌ره‌و شام جێهێشت بۆ روبه‌روبوونه‌وه‌ی خاچ په‌رسته‌كان و ساڵی 1187 شه‌ڕی حه‌تین-ی كرد كه خاچ په‌رسته‌كانی تێكشاندا و رێگه‌ی بۆ رزگاركردنی قودس كرده‌وه، سه‌لاحه‌دین له ساڵی 1193 له دیمه‌شق-ی پایته‌ختی سوریا كۆچی دوایی كرد.
جابان ئه‌بو مه‌یمونی كوردی، یه‌كێك له هاوه‌ڵه‌كانی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام و ره‌مزی هاتنی كورد بۆناو ئایینی ئیسلام
جابان كوردێكه كه له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ری ئیسلام محمد (د.خ) ژیاوه و له شاری مه‌دینه موسڵمان بوو، جابان ره‌مزی سه‌ره‌تای هاتنی كورد بۆ موسڵمان بوون ته‌نانه‌ت پێش فه‌تحی ئیسلامی له عیراق و ناوچه كوردنشینه‌كان له سه‌رده‌می خه‌لیفه عومه‌ری كوڕی خه‌تاب.
ئیسماعیل بن عه‌لی ئه‌یوبی، نوسه‌ری گرنگترین كتێبه‌كانی تایبه‌ت به جوگرافیا به زمانی عه‌ره‌بی
پسپۆڕی بواری جوگرافیا و سیاسه‌تمه‌دار و شاعیرێكی كورده، له دیمه‌شق له‌دایكبووه و به ره‌چه‌ڵه‌ك ده‌چێته‌وه سه‌ر سوڵتانی ئه‌یوبی و به به‌ناوبانگترین نوسه‌ری زانستی جوگرافیا به زمانی عه‌ره‌بی ناسراوه و ساڵی 732 كۆچی، كۆچی دوایی كردووه.
ئیبن ئه‌سیر، یه‌كێك له مێژوونوسه گه‌وره‌كان
له شاری جزیره-ی كوردستانی باكور له‌دایكبووه و یه‌كێك بووه له گه‌وره مێژوونوسه‌كانی سه‌رده‌می ئیسلام، له به‌ناوبانگترین شاكاره‌كانی كتێبێكێ مێژووییه كه له 12 به‌ش پێكهاتووه.
زریاب، یه‌كه‌م فێرگه‌ی موزیكی دامه‌زراندووه
له شاری به‌غدا له‌دایكبووه و به یه‌كێك له گه‌وره‌ترین موزیسیانه‌كانی سه‌رده‌می ئیسلام ده‌زانرێت، یه‌كه‌م فێرگه‌ی بۆ فێربونی موزیك له ئه‌نده‌لوس كردووه‌ته‌وه و زۆر مه‌قامی نوێی داهێناوه و ژێی پێنجه‌می بۆ ئامێری عود زیادكردووه.
به‌دیع زه‌مان هه‌مه‌دانی، ئه‌دیب و نوسه‌ری كورد
له شاری هه‌مه‌دانی كوردستانی ئێران له ساڵی 969ی زایین له‌دایكبووه و عه‌ره‌ب به یه‌كێك له گه‌وره نوسه‌ره‌كانی خۆی ده‌زانێت.
كه‌واكبی، نوسه‌ر و بیرمه‌ند
له شاری حه‌له‌ب له سوریا له‌دایكبووه و نوسه‌ر و بیرمه‌ند و رۆژنامه‌نوس بووه و دامه‌زرێنه‌ری رۆژنامه‌ی "الشهبا‌ء" بووه، له میسر له رێی ژه‌هرخوارد كردنه‌وه كۆچی دوایی كرد.
مه‌عروف ره‌سافی، شاعیر و دیارترین توێژه‌ر له كه‌سایه‌تیی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام
ساڵی 1875 له‌دایكبووه و ساڵی 1975 كۆچی دوایی كردووه، ئه‌م شاعیر و ئه‌كادیمیه له باوكێكی كورد له به‌غدا له‌دایكبووه ئێستاش په‌یكه‌ری له پایته‌خت هه‌یه، یه‌كێكه له گه‌وره توێژه‌ره‌كان به‌تایبه‌ت له نوسینه‌وه‌ی كه‌سایه‌تیی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام كه مشتومڕێكی زۆری له‌سه‌ر كراوه.
جه‌میل زه‌هاوی، شاعیر و مافناس و مامۆستای فه‌لسه‌فه
له خانه‌واده‌ی بابان زه‌هاویی كوردییه و ساڵی 1863 له به‌غدا له‌دایكبووه و له 1936 كۆچی دواییك ردووه، له خانه‌ی هونه‌ری ئه‌سته‌نبوڵ، مامۆستای فه‌لسه‌فه‌ی ئیسلامی بووه و له به‌غداش مامۆستای كۆلێجی ماف بووه، له عیراقیش ئه‌ندامی په‌رله‌مانی ئه‌وكاته‌ی عیراقیش بووه.
قاسم ئه‌مین، رابه‌ری بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی ژنان
قاسم محه‌مه‌د ئه‌مین له باوكێكی كورد و دایكێكی میسری له ساڵی 1863 له‌دایكبووه و نوسه‌ر و توێژه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تیی میسر و یه‌كێك بووه له دامه‌زرێنه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی نیشتمانی رزگاریخوازی ژنان له میسر و زانكۆی قاهیره، ساڵی 1908 كۆچی دوایی كردووه.
ئه‌لعه‌قاد، شاعیر و ره‌خنه‌گر
عه‌باس مه‌حمود عه‌قاد، بیرمه‌ند و شاعیر و رۆژنامه‌نوس بووه و له ساڵی 1889 له میسر گه‌وره بووه و به ره‌چه‌ڵه‌ك كورده، یه‌كێك بووه له گه‌وره نوسه‌ره‌كانی سه‌ده‌ی 20 له‌میسر و رۆڵی به‌رچاوی له ژیانی ئه‌ده‌بی و سیاسیی میسر هه‌بووه و ساڵی 1964 كۆچی دوایی كردووه.
محه‌مه‌د عه‌بده، بانگخوازی رێنیسانس و چاكسازی له جیهانی عه‌ره‌بیدا
له باوكێكی كورد له ساڵی 1849 له شاری بحیره-ی میسر له‌دایكبووه، زانایه‌كی ئایینی و نوێخوازێكی ئیسلامیی میسری بووه و یه‌كێك بووه له هێماكانی نوێخوازی كه داوای چاكسازیی له جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسلامیدا كردووه و له كۆتاییه‌كانی سه‌ده‌ی 19 رۆڵی له دروستبوونی بزووتنه‌وه‌ی فكریی نوێخوزای ئیسلامی هه‌بووه.
ئه‌حمه‌د شه‌وقی، شازاده‌ی شاعیران
له قاهیره له باوكێكی كورد و دایكێكی به ره‌چه‌ڵه‌ك تورك له‌دایكبووه و نوسه‌ر و شاعیری میسریه و نازناوی شازاده‌ی شاعیرانی پێ به‌خشراوه.
حه‌سه‌نێن هه‌یكه‌ل، به‌ناوبانگترین رۆژنامه‌نوسی جیهانی عه‌ره‌بی
ساڵی 1923 له قاهیره له‌داكیبووه و به ره‌چه‌ڵه‌ك كورده و یه‌كێك بووه له به‌ناوبانگترین رۆژنامه‌نوسه‌كانی عه‌ره‌ب له سه‌ده‌ی 20، له سه‌رده‌می شا فاروق تا كۆچی دوایی له ساڵی 2016 رۆڵی له داڕشتنه‌وه‌ی سیاسه‌تی میسردا هه‌بووه و سه‌رنوسه‌ری به‌ناوبانگترین رۆژنامه‌ی میسر بووه كه رۆژنامه‌ی ئه‌هرامه.
كه‌سایه‌تییه كورده‌كانی گۆڕه‌پانی سیاسی
حوسنی زه‌عیم، یه‌كه‌م كورد كه بووه‌ته سه‌رۆكی ده‌وڵه‌تێكی عه‌ره‌بی
حوسنی كوڕی شێخ ره‌زای كوڕی محه‌مه‌د، سه‌رۆك كۆماری سوریا بووه و ساڵی 1897 له حه‌له‌ب له‌دایك بووه و به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد و له‌نێوان 30 ئازار تا 13ی ئابی 1949 سه‌رۆكی سوریا بووه و هه‌ر ئه‌و ساڵه كۆچی دوایی كردووه و ئه‌مه‌ش بووه به یه‌كه‌م كورد كه ببێته سه‌رۆك كۆماری ده‌وڵه‌تێكی عه‌ره‌ب.
به‌كر سدقی، سه‌ركرده‌ی یه‌كه‌م كوده‌تا له خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا
به‌كر سدقی ساڵی 1886 له شاری كه‌ركوك له دایكوباوكێكی كورد له‌دایكبووه و كه‌سایه‌تییه‌كی سه‌ربازی و سیاسیی عیراق بووه و ساڵی 1921 چووه‌ته ریزه‌كانی سوپای عیراق و سه‌ركرده‌ی یه‌كه‌م كوده‌تا بووه له خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست له‌دژی داگیركه‌ری به‌ریتانی و ساڵی 1937 كۆچی دوایی كردووه.
خالد به‌كداش، رابه‌ری شیوعییه عه‌ره‌به‌كان
به "رابه‌ی شیوعییه عه‌ره‌به‌كان" ناونراوه و ئه‌مینداری گشتیی حزبی شیوعیی سوریا بووه، ساڵی 1912 له گه‌ڕه‌كی موهاجرین – گه‌ڕه‌كی كورده‌كان له دیمه‌شق له‌دایكبووه و باوكی به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بووه.
مه‌قدسی، خاوه‌نی یه‌كه‌م قاموسی كوردی عه‌ره‌بی
یوسف زیا مه‌قدسی خاوه‌نی یه‌كه‌م قاموسی كوردی عه‌ره‌بی به‌ناونیشانی (الهدیه الحمیدیه)، ساڵی 1884 له شاری قودس له باوكێكی كورد له‌داكیبووه.
خێڵی جونبولات... گیانی نیشتمانپه‌روه‌ری و قوربانیدان
خێڵی جونبولات كه به زمانی كوردی واته "گیانی پۆڵایین، له لوبنان به كاری سیاسی ناوبانگیان ده‌ركردووه، له‌وانه فوئاد به‌گ جونبولات قایمقامی قه‌زای شوف كه ساڵی 1921 به‌هۆی هه‌ڵوێسته نیشتمانییه‌كانییه‌وه غافڵكوژكرا، پاشان فوئاد جونبولاتێكی دیكه كه له‌دایكبوی ساڵی 1917یه و دامه‌زرێنه‌ری حزبی پێشكه‌وتنخوازی سۆسیالست بووه و ساڵی 1977 كوژرا، دواتر وه‌لید جونبولات له‌دایكبوی ساڵی 1949 كه دوای كوشتنی فوئادی باوكی یه‌كێكه له سیاسه‌تمه‌داره دیاره‌كانی لوبنان.
جێده‌ستی كورد له داهێنانی هونه‌ریدا
سوعاد حوسنی، سه‌ندرێلا-ی شاشه‌ی عه‌ره‌بی
ساڵی 1942 له قاهیره و له خێزانێكی به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد له‌دایكبووه، باوكی ناوی محه‌مه‌د حوسنی بابایه كه كوڕی گۆرانبێژی سوری حوسنی بابا ده‌كات.
فه‌رید شه‌وقی و ئه‌سمه‌هان.. دڕنده‌ی شاشه و ده‌نگی فریشته
دوو میسریی به ره‌چه‌ڵه‌ك كوردن، فه‌رید شه‌وقی ئه‌كته‌ر و سینارسته، زیاتر له 50 ساڵ له‌بواری هونه‌ردا كاری كردووه و نوسین و ده‌رهێنانی بۆ 400 فیلم كردووه.
چه‌ند ئه‌كته‌رێكی دیكه: مه‌حمود ملیجی، ئه‌كته‌ری میسریی به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد، نه‌جیب ریحانی، ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگی كۆمیدیا كه باوكی به ره‌چه‌ڵه‌ك كوردی عیراق بووه، روشدی ئه‌بازه، ئه‌كته‌ری گه‌وره‌ی میسر كه باوكی به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد بووه، عه‌بدولره‌حمان ئال راشی، ره‌چه‌ڵه‌كی ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر كورد، مونا واسف كوردی، خانمه ئه‌كته‌ر.
دوایین ناوداری کورد
عه‌بدولباست عه‌بدولسه‌مه‌د، قورئانخوێنی به‌ناوبانگی میسر و عه‌ره‌ب كه ره‌چه‌ڵه‌كی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كورد.
PM:11:51:20/10/2016
ئه‌م بابه‌ته 8704
جار خوێنراوه‌ته‌وه
لێرەوە کۆمێنت بنوسە لە فەیسبوک دەردەکەوێت