جەمسەر بەندییەكانی ریفراندۆمەكەی توركیا
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
پاش ئەوەی ئەنجامی ریفراندۆمەكەی توركیا بە سەركەوتنی كامپی «بەڵێ» بە ڕێژەی 4/51% راگەیەنرا، ئەردۆغان ریفراندۆمەكەی بە یاریی فوتبوڵ شوبهاند‌و وتی: لە یاریی فوتبوڵ دا چ بەیەك گۆڵ یارییەكە ببەیتەوە چ بە پێنج گۆڵ، بردنەوە هەر بردنەوەیە. بەڵام لەڕاستیدا مەسەلەكە وا نییە. بردنەوە بەیەك گۆڵ بردنەوەیەكی لاوازە، لەكاتێكدا بردنەوە بە پێنج گۆڵ بردنەوەیەكی بەهێزە.
لەڕاستیشدا خودی ئەردۆغان پێش ریفراندۆمەكە ترسی ئەوەی لێ نیشتبوو كە دەشێ ریفراندۆمەكە بدۆڕێنێ. سەرچاوەكانی هەواڵ لە باكوری كوردستان‌و هەروەها لە توركیا، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە كامپی «بەڵێ» بە هیچ چەشنێك لە 45% زیاتری بەدەست نەهێناوە‌و ئاماژە بۆ ساختەكاری‌و دەستكاری كردنی ئەنجامەكان دەكەن‌و لەهەمووی گرنگتر باس لە هەزارەها كارتی مۆرنەكراو دەكەن كە لە كۆتاییدا بڕیار درا بە یاسایی بژمێردرێن. نزمیی رێژەی بردنەوەكە ئەگەری ساختەكاری‌و دەستكاری دەكاتە ئەگەرێكی بەهێز‌و هەدەپ دەڵێ: ژماردنی كارتە مۆرنەكراوەكان 3 تا 4 كاری كردۆتە سەر ئەنجامی راگەیەنراو.
لە مێژووی ریفراندۆمەكانی سەردەمی حوكمڕانیی ئاك پارتیدا، ریفراندۆمی ئەم دواییە سێیەم ریفراندۆمە، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ رێژەی سەركەوتنی دوو ریفراندۆمەكەی پێشوو، لەم ریفراندۆمەدا ئاك پارتی پاشەكشەیەكی زۆری بەخۆیەوە دیوە، چونكە لە ریفراندۆمی ساڵی 2007 دا كامپی «بەڵێ» رێژەی 69% بەدەست هێنا‌و لە ریفراندۆمەكەی ساڵی 2010 دا هەمان كامپ رێژەی دەوروبەری 58%ی بەدەست هێنا. بەپێی پێوەرە كارپێكراوەكان هەر ریفراندۆمێك بە رێژەی 65-70% سەركەوتن بەدەست بێنێ، بە ریفراندۆمێكی بێ كێشە دەژمێردرێ‌و ئەو ریفراندۆمانەی كە بە رێژەی 51% تا 53% سەركەوتن بەدەست دێنن، بەڵگەی لاوازیی یەكڕیزیی نیشتمانین‌و زۆربەی كات بارودۆخی پاش ریفراندۆمەكە بارودۆخێكی گرژ دەبێ‌و سیمای زاڵ بەسەریدا بێ متمانەییە. ئینجا ئەگەر رێژە نزمەكەی سەركەوتن، گومانی ساختەكاری‌و دەستكاریی لێ بكرێ، ئەوا كێشەكە بە گەورەتر دادەندرێ‌و دەرگاكان بەڕووی هەموو ئەگەرە خراپەكاندا ئاوەڵا دەبن.
چاودێرە نێودەوڵەتییە ئەوروپییەكان لە راپۆرتەكانیاندا «ئاماژەیان بۆ ئەوە كردووە كە هەردوو كامپ لە كاتی بانگەشەدا چانسی یەكسانیان بۆ نەرەخسێنراوە‌و حكومەت تەنگی بە كامپی «نەخێر» هەڵچنی بوو، سەرباری ئاماژە كردن بۆ ژمارەیەكی زۆر كەموكوڕی كە گومانێكی زۆریان لەسەر راستگۆیی ریفراندۆمەكە دروست كردووە.
بەهەر حاڵ، ئەوەی رویدا، رویدا. ئەو ئەنجامەكەش كە بە دەست هاتووە، بەدڵنیاییەوە درزێكی گەورەتر لەناو كۆمەڵگای توركیا دروست دەكا‌و جەمسەربەندییەكان توندتر‌و سەختتر دەكات.
هەرچەند بەم بردنەوەیە، ئەردۆغان ئاواتی خۆی بەدەست هێناوە‌و سیستەمەكەی لە پەرلەمانییەوە كردووە بە سەرۆكایەتی، بەڵام ئەردۆغان بە كردەوە بەم بردنەوەیە خۆی توشی گێچەڵێكی گەورە كردووە، چونكە چەند ساڵێكە بانگەشە بۆ ئەوە دەكات كە سیستمی پەرلەمانی هۆی هەموو كێشەكانی توركیایە‌و ئەگەر سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا بێتە دی، توركیا دەبێتە خاوەنی سەكردایەتییەكی بەهێز‌و ئەو دەرفەتەی بۆ دەرەخسێ كە بەسەر هەموو كێشە‌و گرفتەكاندا زاڵ بێ. كاتی ئەوە هاتووە كە ئەردۆغان ئەوە بسەلمێنێ كە بەو هەموو دەسەڵاتە زۆرەی كە هەیەتی، لێرە بەدواوە هەموو كێشەكان چارەسەر دەكا‌و توركیای ئایندە تەواو جیاوازە لە توركیای پێش سیستمی سەرۆكایەتی.
لێرە بەدواوە هیچ بیانوویەك بۆ خراپیی باری ئابووری‌و دابەزینی نرخی لیرە‌و تێكچوونی باری ئەمنی‌و زیادبونی قەرزەكانی سەر توركیا نەماوە. ئەردۆغان بەڵێنی داوە لەڕێی سیستمی سەرۆكایەتییەوە هەموو كێشە قوڵەكانی چارەسەر بكا‌و توركیایەكی بەهێزتر‌و دەستڕۆیشتووتر‌و لەڕوی ئابورییەوە بوژاوەتر‌و لەڕوی داراییەوە دەوڵەمەندتر پێشكەش بە دەنگدەرانی كامپی»بەڵێ» بكات.
بەڵام ئەگەر توركیا لە سایەی سیستمی سەرۆكایەتیدا پڕ گێچەڵتر بوو و گرفتەكانی سنوری ئاسایی خۆیان تێپەڕاند، ئەوسا بەڕوونی دەردەكەوێ كە گوناه لە سیستمی سیاسیدا نییە، بەڵكو گوناه لە حوكمڕان‌و شێوەی بیركردنەوەی‌و هەڵسوكەوتەكانیدایە.
PM:02:45:24/04/2017
ئه‌م بابه‌ته 1483
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی